robotik hukuku ne demek?

Robot Hukuku, robotların hem fiziksel hem de çevrimiçi ortamda artan kullanımı ile birlikte ortaya çıkan hukuki sorunları inceleyen, bunlarla ilgili kamu politikaları oluşturmaya çalışan hukuk alanıdır.¹

Günümüzde robotların kullanımı giderek artmakta ve robotlar hayatımızın bir parçası haline gelmektedir. 2022 yılına kadar birçok kişinin kişisel robotu olacağı tahmin edilmektedir.² İnsanların robotlarla olan etkileşimi de yeni hukuki sorunların oluşmasına neden olacaktır. Fakat bu hukuki sorunlardan önce robot kavramının ne olduğu açıklanmalıdır.

Robot Kavramı

Robotlar ile ilgili hukuki düzenlemelerin yapılmasında robotların nasıl algılanacağı önem taşımaktadır. Robotların hukuki açıdan nasıl değerlendirileceği onlar hakkında hukuki sorunların çözümünde yön gösterici olacaktır. Terim anlam olarak robot, belirli bir işi yerine getirmek için manyetizma ile kendisine çeşitli işler yaptırılabilen otomatik araçtır. Bir diğer tanıma göre ise, mekanik sistemleri ve bunlarla ilişkili kontrol ve algılama sistemleri ile bilgisayar algoritmalarına bağlı olarak akıllı davranan makinelerdir.³ Sonuç itibarıyla robotlar görünümü ile insana benzetilse ve insana ilişkin özellikler aktarılsa da birer makinedir ve burada ön planda tutulması gereken robotun şekli değil robotu oluşturan sistemlerin fonksiyonudur ve hukuki düzenlemeler de bu yön dikkate alınarak yapılması gerekmektedir.⁴

Amerikan Hukukunda Robot

Robotların sorumluluğu ve hakları konusu ilk defa Amerika Birleşik Devletleri’nde tartışılmaya başlanmıştır. İlk defa 1979 yılında Michigan’da görülen bir davada jüri, bir robot tarafından öldürülen kişinin ailesine 10 milyon Amerikan Doları ödenmesi yönünde görüş belirtmiştir.⁵ Fakat bu tür yasalar şu anda bir yenilik duygusu getirecek kadar nadirdir. Amerika'da Haziran 2011'de Nevada, sürücüsüz robotik araçları düzenleyen yasayı çıkaran ilk eyalet olmuştur. Yasa, Nevada Ulaştırma Bakanlığı'na, yapay zeka, GPS (Küresel Konumlama Sistemi) sensörleri ve lazerler gibi sensörler kullanan “Otonom araçların” testlerini, güvenliğini ve nihayetinde yollardaki varlığının düzenlemesi için kural koyma yetkisi vermiştir. Kanuna göre otonom araç, “Bir insanın aktif müdahalesi olmaksızın kendi kendini sürmek için yapay zeka, sensörler ve küresel konumlandırma sistemi koordinatlarını kullanan bir motorlu araçtır."⁶

Amerikan Hukukunda yapay zeka ve robotlarla ilgili yasal bir düzenleme olmamakla birlikte bu alandaki belirsizliğin giderilmesi için çalışmalar devam etmektedir.

Avrupa Birliği Hukukunda Robot

Birleşik Krallık'ta uzmanlar tarafından robot etiği konusunda fikirler ortaya koyulmuş olup, 2010 yılında birisi mühendislik ve fizik biliminde, diğeri beşeri bilimler alanında olmak üzere iki kamu kurumu bir atölye çalışması sırasında robotlar için etik ilkeler hazırlanmıştır. 2016 yılının Nisan ayında ise İngiliz Standartlar Enstitüsü (BSI) BS 8611 adında bir Robot ve Robotik Etiği Rehberi hazırlamıştır. Bu rehber potansiyel etik zararların tanımlanması ve güvenli dizayn gerçekleştirilebilmesi için hazırlanmış bir kılavuzdur. Ayrıca kılavuz robotların tasarımı ve uygulamaları esnasında gereken koruyucu önlemler ve bilgileri de içermektedir. Yine Avrupa Birliğinde EURON (Avrupa Robotik Araştırma Ağı) önümüzdeki yirmi yıllık süreçte robot etiği alanında yol haritası oluşturma amacını taşıyor. Fransa’da “eThicAa” projesi ve Utrecht Üniversitesinde bir merkez olarak faaliyet gösteren “CAAAi” nin (Otonom Zekaya Erişimi ve Otonom Zekanın Kabulünü Destekleme Merkezi) çalışmaları da robotik teknolojiler alanındaki hukuki değerlendirmeleri de içeren çalışmalara örnek gösterilebilir. Avrupa Birliğinde Avrupa Parlamentosu Yasal İşler Komitesince (JURI) 20 Ocak 2015 tarihinde Robotik ve Yapay Zekanın (AI) geliştirilmesi ile ilgili yasal konularda bir Çalışma Grubu (WG) oluşturulmasına karar verilmiş olup, bu çalışma grubu öncelikli olarak bu konuyla bağlantılı hukuk kurallarını hazırlamayı amaçlamaktadır. Son olarak raportörlüğünü Mady Delvaux’un yaptığı, robotların yönetişimi konusunda hazırlanan ve Avrupa Parlamentosu Yasal İşler Komitesince kabul edilmiş olan rapor Avrupa Komisyonunda değerlendirme aşamasındadır. Bu raporda robotların üretiminden kullanımına kadar var olan geniş bir sahada gerekli olan yasal düzenlemelere ilişkin öneriler sunulmuştur. Raporda robotların ve yapay zekanın geliştirilmesine ilişkin otuz sekiz adet genel ilke sayılmıştır. Raporun son kısmında ise robot tasarımcıları ve kullanıcıları için bazı önerilerden bahsedilmektedir.⁷

Türk Hukukunda Robot

Türk Hukukunda robotlar konusunda henüz yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. Fakat Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce insansız hava araçları (İHA) hakkında İNSANSIZ HAVA ARACI SİSTEMLERİNİN AYRILMIŞ HAVA SAHALARINDAKİ OPERASYONLARININ USUL VE ESASLARINA İLİŞKİN TALİMAT⁸ çıkarılmıştır. Ayrıca kıyas yoluyla bu tür sorunlara çözüm bulunabileceği söylenmektedir.